Ocena użytkowników: 5 / 5

Proszę, oceń Ocena 1 Ocena 2 Ocena 3 Ocena 4 Ocena 5  

Historyczne budynki, które nie zawsze wpisane są do rejestru czy ewidencji zabytków, ulegają destrukcji, zapomnieniu czy bezmyślnej przebudowie. Wiele już utraciliśmy przez niewiedzę, zaniedbanie czy ze względów ekonomicznych. Nie wspomnę o zawieruchach historycznych i powojennej politycznej poprawności. O planie zagospodarowania przestrzennego w zabytkowej części miasta też się nie wypowiem, ponieważ takowy nie istnieje. I tu nasuwa się pytanie, dlaczego nie robi się nic, żeby zachować resztki dziedzictwa architektonicznego i kulturalnego w jednym z najstarszych miast w województwie?

Dzisiejsza część poświęcona jest zabytkom przemysłowym. Wiele z nich zostało w XX wieku rozebranych lub przebudowanych.

 10. Wapienniki

Wapienniki lub, jak niektórzy je nazywają, wapienniaki od XIX wieku były przez lata nieodłącznym elementem przemysłowego krajobrazu Opoczna. Były to piece szybowe służące do wypalania skał wapiennych w celu uzyskania wapna.

Szerokie, stożkowate, bliźniacze kominy pieców połączone ze sobą kładką górowały nad miastem przy obecnej ul. Partyzantów.
Pierwsze z nich, w miejscu, gdzie dziś znajduje się przychodnia „Vita-Med”, powstały w końcu XIX wieku, zastępując poprzednie piece, które wybudowano w miejsce bezkominowych, prymitywny pieców wapiennych.
Dwa piece, które znajdowały się bliżej ul. Piotrkowskiej (okolice Lewiatana) powstały na początku XX wieku. Od 1932 roku nosiły nazwę „Polskie Zakłady Wapienne - Opoczyńskie Wapno”.

W wielu miastach Polski tego typu budowle stoją do dziś i objęte są ochroną konserwatorską. W Opocznie piece wapienników zniknęły ostatecznie z krajobrazu miasta w latach 80-tych XX wieku. Dla potomnych pozostały tylko zdjęcia przypominające czasy świetności przemysłowej Opoczna.

11. Huta szkła

Niewielu, szczególnie młodych mieszkańców wie, że w Opocznie była także huta szkła. Została wybudowana tuż po powstaniu wspomnianych powyżej pieców szybowych wapienników i stanowiła z nimi jedno przedsiębiorstwo.
Huta szkła funkcjonowała w długim, murowanym budynku pokrytym dwuspadowym dachem. Prócz głównego obiektu istniały mniejsze budynki zarówno murowane jak i drewniane.
Od początku działalności huty szkła jak i wapienników zakłady należały do Abrama Tikitina z Białegostoku posiadającego również większościowe udziały opoczyńskiej fabryki cementu. W 1917 roku huta oraz wapienniki stały się własnością grupy akcjonariuszy, wśród których prym wiodła rodzina Chmielnickich. Pięć lat później hucie nadano nazwę „Wulkan”.
Huta szkła produkowała butelki, cylindry szklane, szklanki i galanterię szklaną.

Budynki huty rozebrano po II wojnie światowej. Do lat 70-tych XX wieku w jedynej pozostałości huty – parterowym, murowanym budynku o dwuspadowym dachu - funkcjonowały warsztaty stolarskie i kuźnia działających wówczas wapienników.
Do dzisiaj przetrwało jeszcze kilka obiektów mieszkalnych „Wulkanu”.

12. Młyn wodny zbożowy „Grobla” (Młyn Supadego)

Pierwszy młyn wodny w Opocznie powstał jeszcze za panowania Kazimierza Wielkiego. Był on usytuowany niedaleko murów miejskich i zamku nad nieistniejącą już odnogą rzeki Drzewiczki (dawniej Drzewicy). W XVI wieku w Opocznie były już cztery młyny, W II połowie XVII wieku młyn, zwany zamkowym miał dwa koła mączne, jedno słodowe i jedno olejowe, natomiast w XVIII wieku posiadał trzy koła mączne i czwarte stępne. 3)

Prezentowany młyn wodny istniał w okolicach dzisiejszej posesji przy 17-go stycznia 27 (obecnie posesja przy ul. Rzecznej 29). Na wspomnianej wcześniej nieistniejącej już odnodze rzeki Drzewiczki, w osadzie zwanej kiedyś Groblą. Posiadał dwie turbiny i trzy pary walców.
Był to młyn drewniany na kamiennych fundamentach. Od strony rzeki przylegała do niego turbinownia, dobudowana w 1915 roku. Wówczas jedno koło zastąpione zostało turbiną.
Ponadto młyn był wyposażony w XIX-wieczne urządzenia wodne.
Młyn nie uległ większym zmianom od okresu międzywojennego aż do lat 70-tych XX wieku. Wówczas zaprzestano w nim działalności i obiekt rozebrano.

13. Farbiarnia Straucha

Niewiele jest informacji dotyczących farbiarni Straucha w Opocznie. Wiadomo, że jej założycielem był Leopold Strauch. Mieściła się przy ul. Szewskiej 4, nieopodal gręplarni.
Farbiarnia Straucha w Opocznie była jednym z ostatnich zakładów w Europie, gdzie do barwienia tkanin używany był urzet (niebieski barwnik pochodzenia roślinnego), który zastępowany był już w większości farbiarni barwnikiem zwanym indygo.

„Farbowanie wełny na pasiaki było czynnością ważną i nie każdy farbiarz umiał zadowolić wysubtelnione gusta klientów. Z okolic Iłży (Mirzec, Tychów Stary) udawały się kobiety pieszo z motkami wełny aż do farbiarni Strauchów w Opocznie, skąd po kilku dniach wracały z wilgotną jeszcze od farby wełną.” - czytamy w publikacji „Barwienie metodami naturalnymi” wydanymi przez LOT „Brama na Bagna” w 2009 roku.

Budynek, choć nieznacznie przebudowany, nadal istnieje.

14. Browar Kunkla

Założycielem browaru był piwowar pochodzenia niemieckiego Wilhelm Kunkiel, ur. 20 lipca 1825 roku w Aleksandrowie, w prowincji poznańskiej. Jako dziecko z rodzicami przeniósł się do Królestwa Polskiego, ponieważ jego rodzice kupili dobra w Libiszowie. Tam też w latach 60-tych XIX wieku założył swój pierwszy browar. browar w Opocznie powstał w 1872 roku. Fryderyk Kunkiel zmarł w 1911 roku jako najstarszy mistrz piwowarski w Królestwie Polskim. W tym czasie browarem zarządzali już jego synowie.

Browar Kunkla początkowo zatrudniał trzech pracowników. W pierwszych latach XX wieku zakład rozbudowano i w 1925 roku zatrudniał 25 osób i przerabiał ok. 400 000 hektolitrów piwa. Działał do 1943 roku, kiedy to został zdewastowany.
Na browar składało się kilka budynków. Piętrowy budynek rozlewni, piętrowy budynek mieszkalny, do którego od zachodniej strony przylegał również piętrowy budynek kotłowni, zaś od północy, w podwórzu znajdował się budynek warzelni.
W latach PRL w budynkach browaru funkcjonowała rozlewnia wód gazowanych. Najbardziej rozpoznawalny budynek został całkowicie przebudowany.

Lata funkcjonowania browaru i właściciele:

• Browar – wł. Fryderyk Kunkiel -1878/88/9/90/2/3
• Browar – Fryderyk Jan Kunkiel -1895/9
• Browar – wł. Edward Kunkel -1902
• Browar – K. i H. Kunkiel, B-cia -1900/2/3/4/5/11
• Browar – wł. Edward, Karol i Henryk Kunkiel B-cia -1913/8
• Browar – wł. Edward i Karol Kunkiel B-cia tel. 31 ul. Kościelna 7 - 1922/3/4/6/7/8/9
• Browar – Karola Kunkla -1928/30/1/6/9 1)

Jak pisze "Allgemeine Brauer- und Hopfen-Zeitung" pod koniec 1911 roku: "...był on ogólnie znaną i sympatyczną osobistością, o uprzejmym i miłym charakterze". Oznacza to, że był znany również poza granicami kraju.

15. Dworek Dziewulskich

Zabytkowy, modrzewiowy dworek na rogu ulic Staromiejskiej i Szewskiej pochodził z XIX wieku. Został zakupiony przez fabrykę ceramiczną „Dziewulski i Lange” pod koniec XIX wieku. Przez pewien czas mieściły się w nim biura oraz mieszkania.

W Opocznie już od połowy XIX wieku funkcjonowała cegielnia należąca do Dziewulskiego i braci Lange. Wówczas glinę kopano na miejscu lub dowożono ją z wagonikami z terenów przy obecnej ul. Inowłodzkiej (obniżony teren w okolicy siedziby Starostwa).
Zakład stopniowo się rozwijał, a gdy odkryto złoża białej glinki, właściciele zakupili nową posesję i zakład rozbudowano. Rozpoczęto produkcję cegły ogniotrwałej, płytek szamotowych, a następnie płytek kamionkowych. Pod koniec XIX wieku firma stała się towarzystwem akcyjnym pod nazwą „Towarzystwo Akcyjne Zakładów Ceramicznych Dziewulski i Lange.
Wraz z rozwojem firmy zakupiono nowe działki przy ul. Piotrkowskiej, gdzie wybudowano piece do wypalania płytek glazurowanych.
Zakład wznowił prace w latach 20-tych XX wieku, po przerwie w okresie I wojny światowej. Fabryka została zmodernizowana i rozbudowana. W okresie II wojnie światowej firma działała w ograniczonym zakresie. W latach 50-tych XX wieku została upaństwowiona.
Dziś z dawnych zabudowań fabrycznych niewiele się zachowało, zaś sam dworek rozebrano w latach 70-tych XX wieku.

Poza wspomnianymi i opisanymi zakładami i fabrykami w Opocznie mieściły się również:

• „Towarzystwo Akcyjne Fabryki Cementu Opoczno” czyli cementownia i fabryka materiałów ogniotrwałych, założone w 1898 roku przez Stanisława Fuerstenberga, Abrama Tikitina i Henryka Dobrzyńskiego. Mieściła się przy ul. Piotrkowskiej 61. Po wojnie upaństwowiona i przemianowana na „Opoczyńskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych” (OZMO)
• Odlewnia żeliwa Kleinera założona na początku XX wieku pomiędzy ulicą Dworcową, a OZMO.
• Odlewnia żeliwa Stelmacha (wspomniana przez Andrzeja Śliwkę w 4-tej części „Patrzeć nie znaczy dostrzegać...”)
• Młyn motorowy zbożowy Icka Kozłowskiego przy ul. Piotrkowskiej 62, zbudowany pod koniec XIX wieku (obecnie teren parkingu przy bazarze)
• Młyn motorowy zbożowy Antoniego Skarżyńskiego założony po I wojnie światowej
• Gręplarnia założona w 1921 roku przy ul. Szewskiej 2 (wspomniana przez Andrzeja Śliwkę w 5-tej części „Patrzeć nie znaczy dostrzegać...”)

Opoczyńskiemu przemysłowi, który lata swej świetności ma już dawno za sobą.
Autorzy

Źródło:
1) Spis ze zbioru katalogowego browarów
2) Muzeum Regionalne w Opocznie
2) Praca zbiorowa. „Opoczno. Szkice i studia z dziejów miasta”, Opoczno 2011.
3) Bohdan, Wacław Baranowscy, Jerzy Koliński „Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce”, Wrocław-Warszawa-Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN 1970